Η εξουσία συγκεντρωμένη στην Δημοτική Επιτροπή
Η αντιπολίτευση σε απραξία που σοκάρει
Η σημερινή λειτουργία των Δήμων έχει αλλοιωθεί πλήρως. Με τις νομοθετικές αλλαγές των τελευταίων ετών, ολόκληρος ο μηχανισμός έχει μετατραπεί σε δημαρχοκεντρικό καθεστώς. Ο Δήμαρχος συγκεντρώνει όλες τις εξουσίες: αποφασίζει για τα έργα, τις αναθέσεις, τα οικονομικά, το προσωπικό, ακόμα και για τις πιο απλές διοικητικές πράξεις. Το Δημοτικό Συμβούλιο, που θα έπρεπε να αποτελεί το ανώτατο όργανο λήψης αποφάσεων, έχει καταντήσει διακοσμητικό σώμα, καθώς οι αποφάσεις του μπορούν εύκολα να παρακαμφθούν μέσω της Δημοτικής Επιτροπής και άλλων θεσμικών μηχανισμών.
Η αιτία βρίσκεται στις αλλεπάλληλες αλλαγές του αυτοδιοικητικού πλαισίου:
- Με τον «Καλλικράτη» (Ν. 3852/2010) υπήρξε ήδη η πρώτη συγκέντρωση εξουσιών στο πρόσωπο του Δημάρχου.
- Ο «Κλεισθένης Ι» (Ν. 4555/2018) επιχείρησε να ενισχύσει τη συμμετοχικότητα με την απλή αναλογική, αλλά το μοντέλο ακυρώθηκε στην πράξη.
- Οι μεταρρυθμίσεις του 2019 (Ν. 4623/2019 και Ν. 4625/2019) έφεραν το καθοριστικό πλήγμα:
- Με το άρθρο 3 Ν. 4623/2019 μεταφέρθηκαν κρίσιμες αρμοδιότητες από το Δημοτικό Συμβούλιο στην Οικονομική Επιτροπή.
- Με το άρθρο 9 Ν. 4625/2019 η Οικονομική Επιτροπή απέκτησε την αρμοδιότητα να αποφασίζει για αναθέσεις έργων, προμηθειών και υπηρεσιών, ακόμη και για μεγάλα οικονομικά ζητήματα που παλαιότερα περνούσαν υποχρεωτικά από το Δημοτικό Συμβούλιο.
- Με τον ν. 5056/2023 (ΦΕΚ Α’ 163/6.10.2023), από 1 Ιανουαρίου 2024 οι επιτροπές των δήμων αναδιαρθρώθηκαν ριζικά.
Συγκεκριμένα, καταργήθηκαν οι εξής τρεις επιτροπές:- η Οικονομική Επιτροπή,
- η Επιτροπή Ποιότητας Ζωής, και
- η Εκτελεστική Επιτροπή.
- συγκεντρώνει όλες τις αρμοδιότητες των παραπάνω τριών,
- έχει ευρύτερη σύνθεση (με μέλη από τη συμπολίτευση και την αντιπολίτευση),
- και προεδρεύεται πάντα από τον Δήμαρχο.
Οι Αντιδήμαρχοι περιορίστηκαν σε εκτελεστικό – διοικητικό ρόλο, χωρίς ουσιαστική δυνατότητα λήψης αποφάσεων.
Στην Δημοτική Επιτροπή, που παίρνει τις πιο σημαντικές αποφάσεις για έργα, αναθέσεις, προμήθειες και οικονομικά, πρόεδρος είναι ο Δήμαρχος.
Στους Δήμους γύρω στις 40.000 κατοίκους, η Επιτροπή έχει 10 μέλη (7 τακτικά και 3 αναπληρωματικά). Η πλειοψηφία ανήκει πάντα στη δημοτική αρχή, ενώ η αντιπολίτευση παίρνει μόνο μερικές έδρες, ανάλογα με τη δύναμή της στο Δημοτικό Συμβούλιο. Στην πράξη αυτό σημαίνει ότι οι αποφάσεις είναι σχεδόν όλες υπό τον έλεγχο της διοίκησης και η αντιπολίτευση δεν μπορεί να τις μπλοκάρει – μπορεί μόνο να καταγράψει τη διαφωνία της. Έτσι, οι Αντιδήμαρχοι και οι Αναπληρωτές Δημάρχου δεν έχουν καμία ουσιαστική αρμοδιότητα και οι δημότες δεν μπορούν να βρουν λύσεις απευθυνόμενοι σε αυτούς.
Το αποτέλεσμα είναι να χάνεται σταδιακά το ενδιαφέρον για την τοπική δράση: πολλοί Αντιδήμαρχοι και Αναπληρωτές ασχολούνται μόνο περιστασιακά, καθώς οι περισσότεροι έχουν τις εργασίες τους ή τις επιχειρήσεις τους, και ο περιορισμένος τους ρόλος δεν τους δίνει κίνητρο για ουσιαστική ενασχόληση.
Ιδιαίτερα οι άμισθοι, που ούτε αποζημίωση λαμβάνουν ούτε θεσμικά εργαλεία διαθέτουν, περιορίζονται στο να μεταφέρουν αιτήματα και παράπονα των πολιτών χωρίς να μπορούν να προχωρήσουν σε λύσεις. Έτσι, φορτώνονται με ευθύνες χωρίς αντίκρισμα, ενώ η πραγματική εξουσία παραμένει συγκεντρωμένη στην Δημοτική Επιτροπή.
Από τη μια πλευρά, ο συγκεντρωτικός έλεγχος μπορεί να εξασφαλίζει καλύτερη οργάνωση και αποφυγή αυθαιρεσιών. Από την άλλη όμως, ακυρώνει τον θεσμικό ρόλο των αιρετών, στερεί τη δυνατότητα συλλογικής λειτουργίας και αφήνει τους δημότες με την αίσθηση ότι δεν έχουν πραγματικούς εκπροσώπους στον Δήμο.
Την ίδια στιγμή, ουδέποτε συγκαλείτε η Δημοτική Ομάδα και δεν γίνεται συζήτηση ή διαβούλευση επί των θεμάτων, τα οποία προωθούνται απευθείας στο Δημοτικό Συμβούλιο, χωρίς να έχει προηγηθεί ουσιαστική εσωτερική επεξεργασία. Αυτό επιβεβαιώνει ότι οι αιρετοί λειτουργούν περισσότερο ως θεατές παρά ως ενεργά μέλη μιας συλλογικής διαδικασίας.
Κι όμως, το μεγαλύτερο πρόβλημα δεν είναι μόνο η υπερσυγκέντρωση εξουσιών. Είναι η στάση της ίδιας της αντιπολίτευσης που παραμένει απούσα, αδρανής και σιωπηλή, χωρίς πρωτοβουλίες, χωρίς παρεμβάσεις, χωρίς έλεγχο της διοίκησης. Αυτή η σοκαριστική απραξία δεν είναι απλώς αδυναμία∙ είναι συνενοχή.
Αυτή η αδράνεια όλων των αιρετών παγιώνει την κατάσταση στον Δήμο, αφήνοντας τους δημότες χωρίς ουσιαστική εκπροσώπηση.